Douane is belasting

Politieke column

Het gedraal bij NSC met het aandragen van nieuwe bewindspersonen leidt tot chagrijn. Minister Heinen van Financiën (VVD) was de zwoeger voor het Belastingplan 2025 in de Tweede Kamer. Nadat de politieke wedstrijd was gespeeld, kwam NSC pas met de nieuwe belastingstaatssecretaris op de proppen. Kort daarna hing toeslagenchef Achahbar (NSC) haar staatssecretariaat aan de wilgen, waarmee een soortgelijke situatie dreigde. Haar partij is rustig op zoek gegaan naar een vervanger in de wetenschap dat het loeihete toeslagendossier gedurende die zoektocht op het bordje bij de VVD-bewindsman ligt. De tot compensatieaffaire ontplofte toeslagenaffaire is politiek namelijk zeer explosief. Heinen weet dat heel goed, want hij ziet alle interne alarmbellen en rode vlaggen ook voorbijkomen. 

Na bijna twee weken was Heinen afgelopen donderdag wel klaar met het NSC-spelletje, want er was toen nog steeds geen vervanger voor Achahbar in de coulissen aanwezig. Hij schoof de toeslagenaardappel – met terugwerkende kracht tot de dag van haar aftreden (waarvan akte) – via een formeel vaststellingsbesluit subiet in de mik van de net benoemde NSC-belastingstaatssecretaris Van Oostenbruggen. Totdat de nieuwe NSC-staatssecretaris door de koning is beëdigd, zwaait ook Van Oostenbruggen de scepter over de toeslagen.

In de eerste week van zijn staatssecretariaat voerde Van Oostenbruggen nog de ondertitel ‘Fiscaliteit en Belastingdienst’. Sinds het besluit van Heinen van afgelopen week moet hij deze ondertitel achterwege laten, waarvan trouwens nog niet iedereen op het departement op de hoogte lijkt te zijn. Van Oostenbruggen is nu (tijdelijk) dé staatssecretaris van Financiën.

Eigenlijk zijn we dan weer vijf jaar terug. Oud-staatssecretaris Snel van Financiën was tot aan zijn aftreden in december 2019 de laatste ‘algemene’ staatssecretaris van Financiën, waarna zijn portefeuille in blinde paniek werd opgeknipt in een belastingdeel en een toeslagendeel. Vervolgens traden twee staatssecretarissen aan. 

In de jaren zeventig was het op Financiën trouwens ook al even gebruikelijk dat er twee staatssecretarissen onder de vleugel van de minister bivakkeerden. Naast de fiscale portefeuille was er tijdens de kabinetten Biesheuvel (1971-1973) en Den Uyl (1973-1977) ook één staatssecretaris verantwoordelijk voor de financiën van lagere overheden. In de periode 2020-2024 is dus wederom sprake van twee staatssecretarissen. 

De douane werd na het aftreden van Snel bij de scheiding het niemendalletje. Een domoor dobbelde de douane op basis van een nog dommer advies naar de toeslagen. Iedereen die één milliseconde nadenkt, had de douane bij de belastingen gelaten. Waarom? Douane is de oorsprong van belastingheffing. Als we het hebben over een herziening van het belastingstelsel bewegen we in de toekomst veel meer naar transactiebelastingen in plaats van de tijdvakbelastingen. Mijn idee is zelfs om van de inkomstenbelasting een transactiebelasting te maken. Wie heeft jarenlange expertise in transacties? Precies, de douane. De douane is belastingheffing.

De compensatieaffaire hoort daarentegen eigenlijk helemaal niet thuis bij Financiën. Waarom dat beleidsdossier niet naar Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) is geknikkerd tijdens twee achtereenvolgende formaties weten alleen de kabouters. Het blijft in elk geval raar en stupide de douane organisatorisch én op bewindsliedenniveau los te koppelen van de fiscaliteit.

Nu doet zich natuurlijk de uitgelezen kans voor de boel weer bij elkaar te brengen. De traagheid van NSC biedt hiertoe kansen. Gaat dé nieuwe staatssecretaris van Financiën de kar misschien weer alleen trekken? De douane komt dan als vanzelf weer terug in de natuurlijke habitat.

Maar ook als er wel nog een nieuwe staatssecretaris door NSC wordt aangedragen, lonkt er perspectief. Het taakverdelingsbesluit meldt dat alsdan de taken tussen beide staatssecretarissen opnieuw worden verdeeld. Dus zeer opmerkelijk: niet automatisch dezelfde situatie als hoe het deze zomer begon. Douane naar belastingen en toeslagen prepareren voor een SZW-transfer kan ook zomaar voor 2025 de uitkomst zijn.