Suikertaks als katalysator schulden

Politieke column

Tot en met 2028 verlaat 45% van de medewerkers de Belastingdienst vanwege pensionering en reguliere uitstroom. Het is een raadsel waar de vervangende 12.000 medewerkers vandaan moeten komen. Daarnaast vindt ook nog groot onderhoud plaats aan de ICT-systemen van de Belastingdienst. Hierdoor is er pas in 2027 een serieuze wijziging in het belastingstelsel mogelijk. De megapersoneelsmutatie en de gigantische ICT-renovatie zijn onontkoombare uitdagingen. Mij lijkt het zaak het belastingstelsel en de wijze van belastingheffing te zwaluwstaarten met deze ontwikkelingen. Ergo: minder (complexe) belastingen en sowieso inzetten op minder interacties met belastingplichtigen. 

Zoals wel vaker, bewandelen politici en beleidsmakers precies de tegenovergestelde weg. Nog steeds gaat het over de menselijke maat, alsof een dienst met capaciteitspijnen hiertoe in staat is. Fiscaal gefriemel in onze frisdrankkeuze is de volgende oprisping. We hebben een frisdrankbelasting (officieel een verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken), maar die moet volgens een meerderheid in de Kamer gedifferentieerd worden naar het suikergehalte. Daarmee wordt het een ingewikkelde suikertaks. Verschillende varianten liggen naar aanleiding van een handvol moties op tafel.

Het temperen van onze suikerconsumptie is een nobel doel. Het kabinet schetst de gevaren van overgewicht en obesitas en wijst daarbij op een ongezond voedingspatroon als een van de oorzaken. Door de prijs van suikerhoudende dranken te verhogen met een belasting neemt de consumptie ervan af, althans zo leert ons de economische theorie. Het kabinet denkt dat een gedifferentieerde suikertaks leidt tot een afname van 15 tot 18% van de verkoop van suiker via alcoholvrije dranken. Het is een economisch rekensommetje dat uit een modelletje opborrelt. Prima, maar wat zegt het?

Het zegt in elk geval dat meer dan 80% van de snoepkonten zich helemaal niets aantrekt van een suikertaks. Ondanks de suikertaks blijven zij die fles cola gewoon kopen. Bij voorbaat is het dus een vrij ongerichte en niet echt effectieve maatregel. Uit analyses van ongezonde leef- en voedingsstijl komt bovendien naar voren dat de achterliggende problematiek divers is. Zware obesitas is niet zelden een symptoom van andere oorzaken, zoals een slecht sociaal netwerk, geen goede huisvesting, beperkte scholing, overmatige schulden enz. Mensen zitten in de shit en zorgen dan helaas niet zo goed voor zichzelf.

Deze bredere blik lees ik niet terug bij de overwegingen voor invoering van een suikertaks. Vanuit de verkokerde economenbril is de simpele overtuiging dat een prijsverhoging de vraag doet afnemen. 

Mijn punt is echter dat een suikertaks een grote groep burgers niet helpt, maar juist verder in de ellende stort. Zeker indien burgers bijvoorbeeld al krap bij kas zitten. Als zij niet vatbaar zijn voor het prijseffect, veroorzaakt een duurdere fles cola een financieel probleem elders. De suikertaks als katalysator van meer schulden.

En is de suikertaks nou iets waarmee de geplaagde Belastingdienst (Douane) moet worden opgescheept? Met een groot tekort aan personeel en een haperende ICT zouden de prioriteiten misschien elders moeten liggen. Want het gaat zeker extra capaciteit vergen. Volgens het kabinet kan een gedifferentieerde suikertaks per 1 januari 2026 worden ingevoerd. De vraag rijst waarom voor alle andere serieuze ICT-wijzigingen 1 januari 2027 als eerste invoeringsdatum wordt genoemd. De uitzondering voor de suikertaks verraadt opportunisme.

Op basis van ervaring in het buitenland blijkt de aankondiging van een suikertaks fabrikanten al te bewegen hun producten aan te passen door er minder of geen suiker in te doen. Dat is mooi, maar zorgt er natuurlijk ook voor dat de budgettaire opbrengst van de alsdan omgebouwde verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken onder druk komt te staan. En dat is een volgend probleem. 

Wat dan wel? Zorg dat suikerhoudende dranken van de markt verdwijnen, maar laat het belastingstelsel en de Belastingdienst met rust.